Monsieur Aznavour, bộ phim tiểu sử nhân 100 năm ngày sinh

Tạp chí văn hóa

Trong những năm gần đây, sự quan tâm của công chúng đối với dòng phim tiểu sử (biopic) vẫn chưa suy giảm. Phía nghệ sĩ quốc tế có Freddie Mercury, Bob Marley hay Amy Winehouse, còn trong làng nhạc Pháp, sau hai thần tượng Édith Piaf và Dalida, nay đến phiên « Monsieur Aznavour » ra mắt khán giả cuối tháng 10 năm 2024. Bộ phim kể lại hành trình của ông Aznavour trong những năm tháng đầu đời, đồng thời cũng đánh dấu 100 năm ngày sinh của danh ca người Pháp gốc Armenia.

Bộ phim « Monsieur Aznavour » trước hết là câu chuyện của một kẻ gan lì bướng bĩnh, không chịu nghe lời ai. Mọi người đều nói rằng, trước sau gì ông cũng gặp thất bại, vì vào thời bấy giờ để hát nhạc tình, ca sĩ phải có ngoại hình, khuôn mặt phải điển trai. Người duy nhất thấy được tài năng của Aznavour, có lẽ vẫn là Édith Piaf, bởi vì cả hai nghệ sĩ này đều có ý chí vươn lên, thoát khỏi cảnh cơ cực nghèo đói, từ cái thuở đi hát rong ở ngoài đường phố. Ngay từ lúc mới vào nghề, nghệ sĩ Aznavour đã bị giới phê bình chỉ trích nặng nề, họ chê ông xấu ở ngoại hình cũng như ở chất giọng, khuyên ông nên làm nghề kế toán hơn là ca sĩ. Thậm tệ hơn nữa, nhiều nhà phê bình đã tỏ ra kỳ thị, khi coi thường nguồn gốc của gia đình ông.

Tại Pháp, anh Fabien Marsaud nổi tiếng là một nghệ sĩ slam với nghệ danh ''Grand Corps Malade''. Lần này, anh cùng thực hiện với Medhi Idir bộ phim kể lại cuộc đời và sự nghiệp của nam danh ca Aznavour, một dự án có từ gần một thập niên qua, ngay từ thời ông còn sống. Nghệ sĩ Grand Corps Malade cho biết quá trình hình thành bộ phim « Monsieur Aznavour » :

« Aznavour trước hết là một huyền thoại nhạc Pháp và xa hơn nữa ông là một biểu tượng của văn hóa Pháp ở nước ngoài. Về mặt quan hệ đời tư, tôi càng cảm thấy gần gũi gắn bó với ông. Sở dĩ tôi dành cho ông nhiều tình cảm quý mến là vì tôi có may mắn quen ông ở ngoài đời và quan trọng hơn nữa là tôi đã có dịp làm việc với ông, được ông chỉ bảo dìu dắt, nhờ vậy mà tôi hiểu ông Aznavour hơn, cả nghệ sĩ lẫn con người.

Sinh thời, nam danh ca Aznavour đã từng có ý định cho quay một bộ phim kể lại cuộc đời và sự nghiệp của mình. Lúc đầu, ông đã giao dự án này cho con rể của ông (chồng của Katia Aznavour), là nhà sản xuất Jean Rachid. Thế nhưng, dự án này lại bị gián đoạn vào năm 2018 khi ông Aznavour đột ngột qua đời. Một thời gian sau đó, nhà sản xuất mới khởi động lại quá trình làm phim tiểu sử và giao cho chúng tôi phần soạn kịch bản cũng như việc thực hiện dự án này ».

Thay vì phản ánh giai đoạn huy hoàng nhất trong sự nghiệp của Aznavour, ông có lẽ là nghệ sĩ Pháp đã thực hiện trong đời 5 vòng lưu diễn thế giới, bộ phim lại chủ yếu tập trung vào giai đoạn đầu đời, khi Aznavour còn đang chờ thời, người nghệ sĩ muốn phát huy tài năng, nhưng vì chưa có cơ hội, nên phải chịu khó làm đủ mọi nghề để kiếm sống, bữa no bữa đói. Nghệ sĩ Grand Corps Malade giải thích :

« Ông Aznavour muốn kịch bản phim nhấn mạnh đến thời ông mới vào nghề, chứ ông không quan tâm đến giai đoạn thành công, bước lên tột đỉnh danh vọng (ông thành danh khá muộn vào năm 37 tuổi). Thời thanh niên, ông đã phải trải qua những năm tháng cơ cực, làm cùng lúc nhiều công việc mới hy vọng đủ sống. Xuất thân từ một gia đình nghèo người nhập cư gốc Armenia, ông đi làm rất sớm để phụ giúp cha mẹ. Ông chọn nghề sân khấu cho dù không có nhiều lợi thế : không có quan hệ rộng rãi, quen biết nhiều người có thể giúp ông thăng tiến nhanh.

Nhiều nhà phê bình chê ông xấu cả về ngoại hình lẫn chất giọng. (Thực ra, giọng của Aznavour khá hay, khàn đục trong những vết gãy, nhưng lại không hợp với thời bấy giờ, đang có trào lưu của những giọng ca quyến rũ mượt mà, âm thanh trau chuốt bóng bẩy). Nhưng có lẽ nhờ có ý chí phấn đấu và sức chịu đựng bền bỉ mà người nghệ sĩ đã vượt qua được những trở ngại cũng như cạm bẫy, để rồi cuối cùng áp đặt tài năng của mình ».

Khi mới vào nghề, ông Aznavour từng bị phân biệt đối xử, thậm chí có nhiều lời phê bình mang tính kỳ thị khi nhắm vào nguồn gốc Armenia của ông thay vì đơn thuần bàn về tài năng soạn nhạc hay diễn đạt của Aznavour trên sân khấu. Thế nhưng giờ đây, không ai có thể phủ nhận được tầm ảnh hưởng của nghệ sĩ này, đại diện cho văn hóa Pháp ở nước ngoài và đó là ý nghĩa mà hai đạo diễn Medhi Idir và Grand Corps Malade đã muốn đề cao trong bộ phim :

« Câu chuyện của Aznavour là một biểu tượng tuyệt vời, và càng có tiếng vang trong thời buổi hiện nay. Vào lúc nhiều quốc gia đang co cụm lại, có tư tưởng sống khép kín và thậm chí muốn đóng cửa biên giới trước nỗi lo ngại của các làn sóng nhập cư. Ông Aznavour là trường hợp khá tiêu biểu của thế hệ sau của các gia đình dân nhập cư, cha mẹ họ không nói thạo tiếng Pháp, nhưng con cháu họ trong mắt người nước ngoài, lại trở thành những gương mặt tiêu biểu của văn hóa Pháp nói riêng, cho nước Pháp nói chung. Quá trình hội nhập thành công mang tính thời sự, và chúng tôi chọn đề tài này làm biểu tượng.

Xuất thân từ trường phái slam kết hợp giai điệu với thơ nói, nghệ sĩ Grand Corps Malade hơn ai hết biết rõ di sản mà ông Aznavour đã để lại cho các thế hệ sau, nhưng ngoài tiếng Pháp, tầm ảnh hưởng của nam danh ca Aznavour còn khá lớn đối với nhiều nghệ sĩ quốc tế. Anh cho biết đó là những nghệ sĩ nào và giải thích vì sao :

« Trong phim, chúng tôi có nhắc đến trường hợp của Dr Dre, nghệ sĩ hip hop rất nổi tiếng người Mỹ đã từng lấy lại một đoạn của bài hát « Parce que tu crois » rồi đưa vào trong giai điệu nhạc rap của mình. Về phần mình nghệ sĩ nhạc rap Benito Martínez Ocasio với nghệ danh Bad Bunny trong album « Nadie sabe lo que va a pasar manana » (Không ai biết ngày mai sẽ ra sao) đã thu hút hàng trăm triệu lượt truy cập trên mạng Spotify nhờ hội tụ thần tượng Al Pacino trong phim video clip với Aznavour qua giai điệu khi mượn lại bài hát « Hier encore » của ông hiểu theo nghĩa Tuổi trẻ cứ nghĩ rằng mình còn thời gian.

Xuất thân từ một gia đình nhập cư, và nhờ vậy mà có hai nền văn hóa, trải qua nhiều năm tháng cực khổ trước khi thành công, nhưng không phải vì giàu có hôm nay mà quên đi những buổi hàn vi thuở nào. Tất cả những yếu tố đó đều rất là con người, cộng thêm những giai điệu nghe đi nghe lại mà vẫn chưa lỗi thời, khiến cho hình tượng của Aznavour luôn hấp dẫn đối với các nghệ sĩ rap hay slammer mọi thời.

Bộ phim « Monsieur Aznavour » có sức thuyết phục, trước hết là nhờ vào tài năng diễn xuất của Tahar Rahim. Thành danh vào năm 2009 nhờ bộ phim « Un prophète » của đạo diễn Jacques Audiard, anh là một trong những gương mặt hiếm hoi đoạt cùng lúc hai giải César của Pháp dành cho nam diễn viên xuất sắc nhất và tài năng đầy hứa hẹn. Lần này, để vào vai nam danh ca người Pháp, Tahar Rahim không trông cậy vào các thủ thuật trang điểm để có nét mặt giống như Aznavour, mà lại luyện giọng trong vòng 6 tháng liền trước khi êkíp đạo diễn bấm máy quay phim. Kết quả là từ giọng nói cho tới giọng hát, Tahar giống Aznavour đến 8 phần 10. Ống kính của hai đạo diễn tập trung vào những góc quay tầm trung, cho thấy tướng mạo và điệu bộ nhiều hơn là nét mặt quay cận ảnh của nam diễn viên.

Cho dù bộ phim có vài khuyết điểm nhỏ trong các đoạn chuyển tiếp quá nhanh, không dành nhiều thời gian cho các vai phụ, dùng nhiều đoạn phim để minh họa thay vì đào sâu thêm khía cạnh tâm lý, giúp cho nhân vật thêm sắc sảo, nhưng nhìn chung Monsieur Aznavour vẫn có một ưu điểm lớn : đó là Tahar Rahim đã thu toàn bộ các bản nhạc phim với chính giọng ca của mình. Và khi nhắm mắt lại, người xem có cảm tưởng danh ca Aznavour đang hát nhạc tình. Đó thực sự là kỳ công của điện ảnh, trong ma lực tái tạo, trong phép lạ « hồi sinh ».